
Denizin ateş böceği ? Y A K A M O Z


Rahmetli Hüseyin Tuna nın bir yazısı daha okuyucumuzla buluşuyor. Kızı Zeynep in aracılığı ile...
Denizin ateş böceği ? Y A K A M O Z
”Ses uyumu güzel”de diler, hem de “orijinal”. Anlamı ve kültürel önemi büyük”saptamasını yaptılar. Ve yakamoz’u ‘En Güzel Kelime’seçtiler. Şimdilik keyfini sürelim. Zira yakamoz, Rumca kökenli bir kelime; paylaşamamalar hatta yeni krizler başlar yakında?
Yakamoz nedir? Ay ışığının sudaki yansımasıdır. Otur, sıfır bilemedin. Ama biz hep biz hep öyle duymuştuk? Okuyup öğrenseydin.
Peki, siz yazının devamını okumadan soruya ne yanıt verirdiniz? Sıfır mı?
Aldınız; yıldızlı pekiyi mi? Yok, yok sadece gülümsediniz siz?
Sevgili okur; bu yazının içinde iki ayrı bilgi bulacaksınız. Birincisi; Almanya’dan gelen bir haber. İkincisi o haberde baş rolü oynayanın kimliğiyle.
Geçtiğimiz günlerde tam 60 ülke dilinden yaklaşık 2 bin 500 kelimenin yarışması yapıldı Berlin’de. Dış ilişkiler Enstitüsü tarafından düzenlenen yarışmada, Türkçe’yakamoz’sözcüğü, 3 kişilik jüri tarafından dünyanın en güzel sözcüğü olarak belirlendi. Ve dendi ki; ”Yakamoz, orjinalliği, anlamı ve kültürel önemi açısından birinciliğe lâyık görülmüştür. ”Jürinin ikinciliğe, horlamak anlamına delen Çince ‘hu lu’ ‘‘kelimesini, üçüncülüğe de Afrika’daki Luganda dilinde ‘düzensiz ‘anlamına gelen ‘volongoto’ sözcüğünü seçtiğini belirtip biz yine yakamozumuza dönelim.
Önce bir uyarı? Önümüzdeki günlerde Türkçe'mize ‘en güzel sözcük’ madalyasını kazandıran ‘yakamoz’ üzerinde tartışmalar yapılır, bu unvan geri alınırsa hiç şaşırmayın, Zira Türk Dil Kurumu’nun internet sitesinde de açıkça belirtildiği gibi ‘yakamoz’ Rumca kökenli bir kelime. Zamanında Anadolu Rumlarının kullandığı, yeni anlamlar yüklenerek Türkçe’ye dâhil olan ve benimsenen bir kelime olarak tanımlanıyor.
Ama burada duralım. Doğrusu ‘yakamoz’a yeni anlamlar yükleyerek kendi dilimize kazandırmışız da sonradan ipin ucunu kaçırmışız.”Yakamoz nedir ?’diye sorulduğunda durum verilen yanıtlar bakımından hiç de iç açıcı değil yani.
Yok, sanıldığı gibi yakamoz ay ışığının sudaki yansıması değildir. Hatta ay varsa yakamoz yok demektir. Ya da bir başka deyişle, hani şarkıda ‘yareme tuz diye; yakamoz bastım tek şahidim ay’dı’der ya o,olacak şey değildir. Aynı anda orada bulunması, yakamozların faaliyetleri konusunda şahitlik yapabilecek kadar orta yerde durması, fizik ve doğa kurallarına aykırıdır?
Şimdi yazımızın ikinci bölümüne, yani haberin baş rolündeki yakamozu tanımaya, seçilmiş en güzel kelime unvanlı yakamoza gerçek anlamını katmaya başlıyoruz? Bir yanlışı düzeltmekle başlayalım işe: Yaygın sanı, ay ışığının sudaki yansımasının yakamoz olduğu yönündedir dedik ya, hayır, onun adı ‘ayın şavkı’dır. Ay’ın şavkı suyun üstüne düştüğünde oluşan görüntü ise ‘selvi sim in’dir. Selviyi biliyorsunuz, sim de gümüş demektir. Yani bunun adı ‘gümüşten selvi’dir.
Eeee, şair “Ayın şavkı bir selvi simin imiş suda” dendiğinde işte bu durumu betimler. Yakamozla uzaktan yakından alakası olamaz. Üstelik Ay olan gecelerde, Ay’ın ışığı baskın çıktığından yakamozların o şahane pırıltısı görülemez bile.
Yakamoz bir canlı türüdür. Planktondur, boyutları milimetriktir. Latince ismi ‘Noctiluca Millaris’dir. Vücudunda ‘limunisans’ maddesi bulunur ve bu madde, canlı hareket ettikçe ışık saçar. Yakamozlar milyonu bulan topluluklar halinde yaşarlar ve geceleri bir kayık geçerken ya da balık sürüsü aralarına karıştırdığında oluşan hareketten vücutlarındaki vücutlarındaki ‘limunisans’ maddesi faaliyete geçer ve ışık çıkartmalarına neden olur. Kapkara denizin üstünde ışıltılı bir masalsı yol oluşmuşsa, o karalığı üstünü sanki gümüşten tozlar kaplamış gibi görünüyorsa orada yakamoz var demektir işte. O nedenle, çoğu balıkçı teknelerinde yüksek bir direk v e bu direğin ucunda oturulacak bir yer bulunur. Balıkçı Ay olmayan gecelerde buraya oturarak yakamozları gözlemler. Eğer yakamoz varsa; o bölgede balık var demektir; tekneler yakamoza doğru yönlendirilir. İşte yakamozun kısa hikâyesi böyle.
Şimdi sıra sizde; sahi sizin için en güzel sözcük ne? Bana sorsalar ‘türkuaz’ fena değil”derdim örneğin. Ya da ses uyumunu, orijinalliğini, kültürel kimliğini, hatta anlamını da bir yana bırakıp “kelimelerin güzelliği hayatımızdaki yerleriyle belirleniyordur belki de” der “ o nedenle herkesin birincisi kendine” diyerek sıyrılırdım işi içinden? ‘Deryada deryalıklar? Ay balam? Suda oynar balıklar’? Sağlıklı kalın!
T U N A C A N
ALTINKÖY SİTESİ DÖNÜŞÜMÜN ÖNÜNÜN AÇILMASINI İSTİYOR...
Altınköy sitesinin son yıllarda birinci gündem maddesi Kentsel dönüşüm idi, bu konuda her genel kurulda yönetim kurulu derlediği bilgileri üyeleri ile paylaştı üyeler fikirlerini genel kurullarında söyledi ve yıllar içerisinde konu olgunlaştı.
Egzersiz alışkanlığı kazanmak için beş öneri...
Düzenli egzersizin hem beden hem zihin sağlığına faydaları saymakla bitmiyor.
Ülkü Ocakları'ndan İklim Krizi Raporu...
Ülkü Ocakları Stratejik Araştırmalar birimi İklim Krizi ve Türkiye raporu adı altında bir çalışma hazırlarken...
ÜSKÜDAR’DA İSTANBUL SÖZLEŞMESİ EYLEMİ YAPILDI...
Kadın örgütlerinin sosyal medya üzerinden yaptığı çağrı üzerine 25.MART. Perşembe günü Üsküdar İskelesi’nde bir araya gelen kadınlar Türkiye’nin İstanbul adını taşıyan sözleşmeden Cumhurbaşkanı’nın kararıyla tek taraflı olarak çekilmesini protesto etti.
ÇAĞRIBEY ANADOLU LİSESİNDEN DİJİTAL EĞİTİM...
Üsküdar'ın güzide okullarından Çağrıbey Anadolu Lisesi'nin uluslararası çapta yürüttüğü projeyi haber yapmak istedik ve örnek projeyi sizlere de tanıtmak istedik.
CİDE SOĞUKSU DERNEĞİ VAKFI GENEL KURULU ÇENGELKÖY’DE GERÇEKLEŞTİ...
Çengelköy’ün en aktif ve en güzide derneği olan Cide Soğuksu Derneği Vakfı 12.Dönem Olağan Genel Kurulunu 20 Mart 2021 Cumartesi günü büyük bir üye katılımı ve konukları ile beraber Çengelköy de gerçekleştirdi.
YENİDEN REFAH PARTİSİ ÜSKÜDAR ZİYARETİMİZ...
Yeniden Refah Partisi Üsküdar İlçe Başkanlığının Nuhkuyusu Caddesinde bulunan İlçne binasında yöneticilere haftalık toplantısı öncesi ziyaret yaptık ülke ve Üsküdar gündemleri hakkındaki görüşlerini dinledik ve sizlere aktarmak istedik.
İBB ÜSKÜDAR’DA DÖNÜŞÜME EL ATTI...
İlçemiz Üsküdar’da TOKİ, parsel küçültme ve mütahit girişimlerinin yanında İ.B.B. de kentsel dönüşüm işine girişti.
ÇENGELKÖY CADDE İLE ÇENGELKÖY DÖNÜŞÜYOR...
Çengelköy Cadde projesini başlatan Zafer Yelkenci ile başladıkları proje ve devamında neler yapacakları ile ilgili bilgiler almak için bürosuna uğradık ve aldığımız bilgileri okuyucularımızla paylaşmak istedik.
GAZETECİLER ESAT KALAY’A BAŞSAĞLIĞI DİLEDİ...
17 Şubat Çarşamba günü Üsküdar ın gazetecileri anne ve babasını korona hastalığı yüzünden art arda kaybeden Başkan Danışmanı Esat Kalay’a taziye ziyareti yaptılar.